Yüzün Eksik Parçası

Yüzün Eksik Parçası

Ayhan KAVAK

 

Colm Toibi’nin “Güney” adlı romanında geçer, İrlandaca'da sürgünün anlamı deorai imiş. Deor, gözyaşı anlamına gelirken, deorai ise gözyaşını tanımış kimse demekmiş.

Dünya dillerinde böylesi cuk oturan başka tanım var mı bilemem ama kanımca gözyaşını tanımak sürgün trajedisini ancak bu kadar isabetli ifade edebilirdi.
“Coğrafya kaderdir” der İbn-i Haldun. Coğrafyamızda da sürgün olayı adeta bir kader haline getirilmiş durumdadır. Yerini, yurdunu, ardında tüm sevdiklerini bırakıp yollara, bilinmez dünyalara vurular kendilerini. Oysa köklenip filiz verilen yerlerden kopulduğunda huzursuzluk sarmalıyla debelenip durulur. Bundan ötürü de kendinde eksiklik hissederek ıstırap içinde kalmaktan muzdarip olur. Değil mi ki ilk soluğun alındığı yerden kaçılmışsa ve arkada bırakılan sevilenler düşünülmeden çekip gidilmişse son soluğun alınmasına kadar sürecek huzursuzluk içinde kıvranılır. Hep kaçmaya meyledip herhangi bir yere aidiyet duyulamayacak ve dolayısıyla son nefesinde dahi özlem ve pişmanlık içerisinde kıvranılmaktan geri durulmayacaktır. Zira ilk soluğun kutsallığı toprağın/coğrafyanın kutsallığıyla hemhal olmuştur. Paulo Freire, “Ezilenlerin Pedagojisi” adlı kitabında sürgün olgusunu şöyle açıklamıştır: “Hiç kimse sürgünde huzur içinde olamaz. Bir kere hiç kimse sürgüne kendi isteğiyle gitmez. İkincisi, hiç kimse üzerinde kuvvetle iz bırakmayan bir sürgün dönemi geçiremez. Sürgün sizi varoluşsal biçimde etkiler. Bir varlık olarak sizi kuşatır. Si Sürgüne giden bir gün mutlaka döneceğinin hayaliyle yanıp tutuşur. Düşlerindeki zaman algısı durağandır. Toplumsal zaman akışının aksine geçmişteki yaşanmışlıklar sanki donakalmış bir andaki gibi geri dönecek olanı bekler zannedilir. Tabii ki ahir ömrün törpülendiğinin ayırdında olunur. Zihninde, peşinde bıraktığı her şeyin olduğu gibi kendisini beklediği yanılsaması içerisinde olmayı tahayyül eder. Geride kalanların sanki yıllar akıp gitmemiş gibi, dönüldüğünde yarım bırakılmış film karelerinin oynatılmasıyla her şeyin tamamlanacağı zannında olmaktan kurtulunamaz. Sürgüne gidenin tolumsallaşmış insanlık ideasından personaya yatma evriliminin keskinliğinin yarattığı çatışma ve çelişki içersinde yolunu kaybetmesi tehlikesiyle karşı karşıya gelmesi de çokça yaşanmıştır. Sürgüne gidenin içinde boşluklar büyüdükçe sonbaharda düşen kuru yaprağa dönüşülür ki bu durum kişiyi yenilgiye açık hale getirmesi tehlikesiyle bocalayan bir haleti ruhiyede kıvrandırır. Nitekim keşkeleri artarken pişmanlıklar da yiyip bitirebilir insanı. Sürgüne gidilen yerde kurulmaya çalışılan yaşam eğreti geliştiğinden tutunamayana dönüşülür. “Bir gün mutlaka döneceğim” koşullanmasıyla sığınılan yerlere uyum sağlanamaz. Böyle yıllar yılları kovalarken kaybedilmişlikten hallice olunur. Kanımca düşünülebilecek en tehlikeli konum, kaybetme ve yenilmeye açık hale gelmek veya bile isteye yatmaktır. Sürgünü tarif edecek nitelendirmelerden olan, gidip de gelmemeye, gelip de görmemeye ulamlanır. Bu yüzden olsa gerek kırılgan ruhun şifasını bulacağı ve tamamlanmışlığını yeniden kazanması gerisin geri dönüşü gerçekleştirmek bulunabilecektir.
Değerli dostum, yazar Ümran Düşünsel’in dumanı üstünde, yeni çıkmış ilk romanı “Yüzün Eksik Parçası”nı okuduğumda yaralı coğrafyamızın makus talihine parmak basan sürgün ve dönüşün ardından, kabuk bağlamamış yaraların sağaltımı yolunda çabalama değinimini yakıcı bir şekilde hissettim.
Faruk Tunçel’in 27 yıl süren Fransa sürgünlüğünün ardından hukuki sorunlarını halledip döndüğü İstanbul’da, vakti zamanında yol açtığı tahribatlarla yüzleşmek ve telafi etme girişimleriyle hayata yeniden tutunma çabalarının başarılı bir kurgu, hikaye ve edebi derinlikte romanlaştırılması örneği var karşımızda.
Faruk’un zindana düşmemek için hamile karısını geride bırakıp çekip gitmesinin üstünden yirmi yedi yıl geçmiştir. Bunun yanı sıra yoldaşlarını da “gitmemin ardından aldırırım” diyerek öylece yüz üstü bırakmıştır. Döndüğünde karısı İrem’in doğumdan sonra öldüğünü öğrenir. Kızı Ceren, damadı Cengiz ve kendisine öfkeli olmanın yanı sıra suçlayan, küçümseyen kayınvalidesi Firuzan ile ilişkilerini onarmanın arayışında olur.
Kızının evinde tanışacağı Deli Recep de var ki deliliğinin Van Depremini yaşamasından miras kaldığını öğreniyoruz.  Gene, Faruk’un sürgüne gitmeden önce gözaltında direnmesine vesile olmuş İlhami’yi ziyaret etmesinin, sıcak ve içten karşılanmasının tersine, ardında bıraktığı, beklenti içinde yolunu gözleyip ve yurt dışına çıkamayınca yakalanan, on bir yıl esaret altında kalan Ömer’in haklı tepkisiyle nedamet getirmesi, keza Ömer’in öfkeli konuşmasından öğrendiğimiz üzere Faruk’un eylemlerinin üst üste yığıldığı müebbet almış Murat ve daha arka planda kalan karakterlerle olay örgüsü çatılmış.
Yüzün Eksik Parçası, sürükleyici ve merak uyandırmakta. Yazar, edebi ustalığının inceliğiyle toplumsal sorunları sırıtmadan romana yedirebilmiş.
Daha çok hikâyeciliğiyle tanıdığımız Düşünsel’in eksilterek yazılmış 188 sayfalık romanının ana temasını girizgahtaki dörtlüğün ifade ettiği söylenebilir.
“Siyah beyaza durdu giderken. Tüm sesler çekildi üstünden,
Başından. Tılsımı kirlenmişti renklerin ve seslerin.
Küstüler ona. Yok saydılar erdemsizliğinden.
Gidip kendi renklerini ve seslerini bulabilirse amenna…”
Nitekim, kendi renkleri ve seslerine kavuşmanın romanıdır dile getirilen.
Faruk’un sürgün yıllarının başında Moris adını verdiği örümcek ve ağıyla kendini ilintilendirerek çeşitli anlamlandırmalara gitmesi bir nevi sürgün yıllarının ilk günlerinden beri süregelecek takıntılı bir ruh haline delalet ediyor.
Faruk’un içine girdiği pratik ve olması gerekene gönderme yapan Şostakoviç’in 7. Senfonisine tutkunluğu müziği beğenmesinden ziyade anlam biçtiği bir durum olarak karşımıza çıkmakta.
“İnsan birine, bir besteye hem âşık olup hem de nefret edebilir miydi aynı zamanda? Ederdi, kendisinden biliyordu. Ona âşıktı, çünkü efsane bir direnişin mihenk taşlarındandı. Şostakoviç’in Leningrad’ı terk etmeme kararını karısı bile anlamakta zorlanmıştı. Yine de kalmıştı. İşte tam da o kararına âşıktı. Öte yandan kendisine kaçıp gittiğini hatırlattığından nefret ediyordu ondan. Galip gelen duygunun hangisi olduğuna çok önceleri kafa yormuş ve kalıp direnmesini altında ezilerek de olsa seçmişti. Kendisinin beceremediğini yapmıştı o.”
Şostakoviç olamamanın ezikliğini yaşamışlığından olsa gerek, onun 7. Senfonisini dinlemesi vazgeçilmezlerindendir. Yüreği onun tavrını onaylarken aklına uyup çekip gitmiştir. Nihayetinde, 27 yılın ardından kendisiyle ve geride bıraktıklarıyla hesaplaşmaya gelen Faruk’un içindeki boşluğu doldurma yolunda kendini onarırken, dönemin gerekleri doğrultusunda dersler çıkarması yaşanıyor.
Düşünsel, bu topraklarda görünmek istenmeyen toplumsal bir sorunu başarılı bir şekilde romanlaştırıyor. Aynı kaderi farklı gerekçeler ve boyutlarda yaşayıp dönenlerin sayısı hayli fazla olmasına rağmen toplum nezdinde duymazdan, görmezden gelinmektedir. Oysa verilmiş bir bedel vardır. Ahir ömürlerinin en delikanlı çağlarını 12 Eylül faşizminden ötürü mültecileşerek geçirmek zorunda kalmışlardır. Elbette yer yer dökülüp darmadağın bir haleti ruhiyede yolunu kaybedenler de çokça olmuştur. Lakin daha fazlası geri dönüp hayata ve kavgaya tutunmuşlardır. Faruk’un romanını bu üzre okurken edebi tadına da vakıf oldum.
Yakın zamanlarda peş peşe iki öykü kitabı (Ay Portakalı ve Hâlname/2016) yayınlanan Ümran Düşünsel’in ilk romanı olan ve edebi derinliğini oya gibi işleyerek kotardığı başarılı ve iz bırakan bir verim olduğunu söyleyebilirim.
Dikkatimi çeken bir husus da Hâlname /2016 öykü kitabındaki bazı karakterlerin Deli Recep ve kedi sevgisinin yoğun işlenmesi gibi karşımıza çıkmakta. Görünen o ki, takvimin her gününe bir öykü sığdırdığı Hâlname / 2016’daki malzemeden daha nice roman konusu çıkmaya meyyal. Bu durumun gayet iyi ve yerinde olacağını da düşünmekteyim. Zira insan ilişkilerinin anlam bulduğu metinleriyle, toplumsal sorunları edebi verime dönüştürmede yetin bir kalem erbabı var karşımızda.
Önce şair kimliğiyle tanıdığımız Düşünsel; Kırık Patika, Ay Portakalı, Hâlname / 2016 öykü kitaplarının ardından “Yüzün Eksik Parçası” romanıyla her seferinde üstüne yeni şeyler katarak şaşırtmaya devam ediyor. Hâl böyle olunca da kaleminden damlayan edebi lezzetin tadına da doyum olmuyor.
Düşünsel Okunmalı. Okunmalı ki kanayan yüreklerin sağaltımının bir edebiyat disiplini çerçevesinde işlenmesinin maharetine vakıf olunabilsin.

Yüzün Eksik Parçası
Roman, 188 sayfa,
Ümran Düşünsel,
Topya Yayınevi, 1. Baskı, Mart 2018

Hasan Geldi

Hasan Geldi

öykü

Hâlname/2016

YÜZÜN EKSİK PARÇASI

"Vicdanı olan delirir!"

Böyle diyor Recep hazretleri! Galiba delirmeye teşne biri olarak, bu sözü etrafıma baktıkça hatırlıyorum. Benim, edebiyatla ilişkim okurluktur ve bu daha sıkı bir ilişkidir gibime gelir. Okuduklarımı yaşarım, izlerim daha çok da. Bazı kitapların kahramanlarıyla arkadaşlığımızın uzun sürdüğü de olur.

Daha birinci perdeden okuru içine çeken metin sayısı çok azdır. Yüzün Eksik Parçası bunlardan birisi bence. Baştan sona, kısa bir öykü yazılmış kadar titiz ve bütünlüklü bir örgü ile yazılmış. Hiç bir kopukluk, hiç bir düşüş yok akışta. İnsan, kısa bir öykü okuyor izlenimi ediniyor.

Romanın kapısını örümcek Moris açıyor ve kapağa ördüğü ağlarını kenara çekip kahramanlarını sahneye okuru da izlemek üzere içeriye alıyor. Moris’in, ağını her seferinde daha sağlam ve güzel örmesi gibi örmeye başlıyor Ümran da daha ilk paragraftan itibaren. Ümran, öyküde iyi bir usta. Kırık Patika, Hâlname/2016 ve Ay Portakalı adında üç öykü kitabı yayınlandı ve gerçekten de hepsi birer ustalık örneği. Kanaatimce ilk romanın bu kadar akıcı, çarpıcı olmasında öyküdeki rahatlığının, ustalığının etkisi var.

Okur, kahramanı ödüllendirir de cezalandırır da metinde. Bu, okurun okuduğu ile ilişkisidir. Bu romanda nerdeyse bütün kahramanları seviyor insan. Yüzün Eksik Parçası’nda, kahramanların tümü özenle seçilmiş, tümü ödüllüktür neredeyse. Futbol takımı olarak düşünse insan, Barcelona’nın as takımı gibi. Çok az metinde aykırı tipler olduğu halde bu kadar birbirini tamamlayan, bu kadar konsantre bir kahramanlar toplamı görülür. Sanki her biri diğerinin eksik yarısı parçası gibi bir bütünlük var.

Baştan sona bütün enstrümanların doğru zaman ve yerde doğru notaları çaldığı müzikal bir akışı var romanın. Bir tek detone cümle, rahatsız edici tek ses yok. Harika bir hafif müzik senfonisi gibi. Vurmalılar haddini bilmiş tellilerin yanında, üflemeliler arada köprü hep. Dalgaları da, yaprağı da, kedi mırıltısı ve ağacın çiçeklenmesi de aynı kadife tonlarla duyuluyor. Güzel bir ses senfoni. Bu da, okurun zihnini dinlendiren, okumaya hazırlayan bir usuldür. Okur ses, sesler eşliğinde geziniyor.

Öykülerinde kahramanlarını konuşturması bu romanda zirve yapmış. Kitabın üzerinde ismi olmasa, insan her kahramanı yazarın kendisi sanabilir. Her kahramanın kendine has dili olmasına karşın, o denli başarılı bir konuşturma. İnsan sadece dediklerini değil demediklerini de, iç seslerini de okuyor kahramanların. Müthiş bir gözlem ve düşünme yoğunluğu demektir bu. İyi bir fotoğrafçı aynı zamanda Ümran. Fotoğrafçıların gözlem yeteneği daha yüksektir ve sanırım bu romanda bunun da etkisi var. Moris’in ağları gibi usul usul ve ipeksi örülmüş. Böyle olunca da sanki bir seferde, oturup tek bir öykü yazmış gibi bütünlüklü bir metin olmuş diyor insan.

Faruk ve arkadaşlarının hayatı-pratikleri merkez alınarak sola ayna tutmuş Ümran. Politik cümle kurmadan sola bu kadar nitelikli eleştiriler yapmak ciddi bir başarı. Hem sıkı bir iğneleme ile eleştiri, hem kahramanlarının yekinip hayata yeniden dokunmaları ile de özeleştiri içeren sıkı bir metin. Bencilliğin, çıkarcılığın umutsuzluğun, duyarsızlığın toplumu mezarlık sessizliğine gömdüğü şu zamanlarda dayanışmanın, umudun, sevginin, güvenmenin nefes kadar gerekli olduğunu yüksek sesle salık veren bir metin olmuş.

Yazar yaratandır, vicdandır ama asla taraf değil bu romanda. Kahramanların karmaşık dünyasında hiç birinden yana değil, hiç birini yargılamıyor, hiç birinden yana toleranslı bir cümlesi yok.
Kahramanların her birinin rutini ve birbirleriyle ilişkisi çok akıcı, köşesiz kenarsız.

Recep, hayatın bıçkın yanı. Ucu kırık, kimseye batmayan ama her iki yanı jilet gibi kesen, ayna gibi bir hançer. Cengiz iyi bir proleter, açık bir meydan okuyuş. Ceren, masumiyet. Mösyö Faruk, kendi içinin aynaları ile kavgalı, yenilgilerini kırık ayna parçaları gibi toplayan ama bir dönemin tutanağı gibi duran biri. Harun yıkılmaz gizemli bir dağ. Firuzan dev ağacın gövdesi gibi, hem kırılgan, hem ipeksi bir karakter ama bütün ağrıları canında toplayıp boşluğa dağıtan bir anaç.... Firuzan denizi hem kabartıyor hem mevsimi ayaklandırıyor ama aynı Firuzan kendinde topladığı bütün enerjileri aynı adil duruşla dağıtıyor. Hayata kızgın bir sima sanacakken, hayatı doğurup sevdiklerine eşit pay eden bir bahara dönüyor aynı anda. Bu roman Firuzan’ın bu roman Firuzan.

Ayrıca, ülkenin değişen yüzünü Mösyö Faruk’un gözlerinden, Cengiz’in sesinden görüp dinliyor insan. Uzatılmadan, sündürülmeden, dozunda ve en önemlisi de didaktik tuzağına düşülmeden.
Kitabın finalini beklemeye gerek yok. Bir kaç final birden var kitapta. Gittikçe yükselen bir tempo, ama keskin ve ani değil su dalgası gibi yumuşak ve ipeksi.

 Firuzan’ın gidişi insanı bir trafoya bağlanmış kadar gererken kitabın finalin bahar olduğunu, bahar yumuşaklığında zirve yaptığını görüyor insan. Yaşar Kemal’in deyimi ile denizin dinginleşip “karıncanın su içtiği” suskunluğa erdiği hale geliyor.

Pencereyi açmak gerek, bahar dışarıda bekliyor yüzümüze dokunmak için. Harun yoldadır, yeni bir roman gelecek demektir pek yakında...

Hüseyin ARSLAN

Hâlname / 2016

“Vicdanı olan delirir,” dedi Recep.

Sakindi.

Semavere sığmayan odunlara ulaşmıştı ateş. Kalkıp maşayla toparladı. İnşaata inen dimdik bayırın başına göz attıktan sonra karşıma, sandığın üstüne oturdu gene.

(...)

“Dinlemiyorlar zaten, deli diyorlar bana,” diye fısıldamıştı kulağıma.

“Depremde Van’daydım. Yerle yeksan olmuştu memleketim tastamam. Hiç düşünmeden koştum kurtarma çalışmalarına katılmak için ben de.”

Güç kuvvet yetmiyordu beton yığınlarını kaldırmaya. Ufak ufak beton dağlarıydı binalar. Sesler duyduk. İlk günler gürdü, cılızlaştı, sustu en sonunda. Greyder getirdiler, beton dağlarındaki mağaralara ulaşmak için. Ulaştı da mendebur. Enkazı oradan alıp öteye bıraktı. Kolların, bacakların, gövde parçalarının beton artıklarının üzerinde rozet misali takılı olduğunu gördüğümde bitti. Ben bittim. Oraya kadarmış. Aklım da enkaza asılı kaldı bir başka rozet gibi.

Vicdanı olan delirmez de ne eder?”

Recep’in haber değeri yoktu ve hiçbir haberin öznesi de olmadı bugüne kadar. Kitaplarda hikâyesi de yoktur.

On dört yaşındaki Suriyeli mülteci çocuğun ise haberi çıktı: Üçüncü sayfada, tek sütuna kısacık bir paragrafta.

“Yüz yüze kalmıştık işte seninle yine. Tam karşımdaki kepenge sprey boyayla çizilmiş resim gibiydin. Başındaki bereyi yüzüne indirmiş, montunun kollarıyla örttüğün ellerin dizlerinin arasında, dertoptun kıpırtısız.

(...)

Bu sabah da Müyesser’le sevgilisi sandığı adam geçti gitti önünden. Onlar da görmedi seni. Sen de onları görmedin: Tam karşımdaki kepenge sprey boyayla çizilmiş resim gibiydin.”

Hayatın akışında bir sorun varsa, çözümü de tam kaynağında. Uzaktan kumandayla sorun çözülmüyor. Tıpkı portre fotoğrafı çekerken özneyle gözlerimizi aynı hizada buluşturmak misali, kuşbakışı bakmak değil, gözünün içine bakarak dokunmak gerek hayata da.

Haberi okuyoruz. Öncesi sonrası yok ama. Merak da etmiyoruz. Zaten vaktimiz de yok! Sonra da unutup gidiyoruz. Sözün özü ve bir anlamda da kitabı yazmak için heyecanlandıran gerekçe, insanların zembille inip habere özne olmadıkları gerçeğiydi.

Gerisi hikâye: Kitap sayfalarında.

Yere üfledi sigara dumanını Deli Recep; tükürürcesine. “Memlekette bir kedim vardı, biliyor musun? Bir gözü çam balı rengi diğeri çağla bademi.”

“Benim de var kedim,” dedim. “Bir gözü yosun yeşili, diğeri yok!”

Deli Recep’e evvela mahsus selam ederim.

Mehmet Ali, Harun, Hurdacı Ramazan, Deli Musa, Marslı Iğaluk, denizde boğulan mülteci çocukları kıyıp yiyemeyen balık, avcıların elinden kurtulan fil, sirkten kaçan aslan, atlıkarıncadan firar eden at, Midilli’de kaybolan sığınmacı kedi Kunkuş, çitlembik ağacı, tilki Nazlıcan, Ümraniyeli kanguru Saffet ve aynı kubbe altında yaşadığımız nice canlının tanıştırdığı, tanışmamıza vesile olduğu diğer ete kemiğe bürünen tüm kahramanlarıma teşekkürlerimle…

İÇ SÖZ

Ümran Düşünsel

Ay Portakalı

Tam suyun kumla cilveleştiği çizgiye oturdum. Kumu avuçladım. Bir elimden diğerine aktarıyorum. Taşın yavruları kum, kumun dedesi dağ.

(Deniz çekilmeye başladı.)

Bir elimden diğerine aktarılıyor dağlar. Dağ keçileri, marallar zıp zıp avuçlarımda. Bir gümüş tilki burnunu kumdan çıkartıp dağa uzatıyor.

(Deniz ufuktan aşağı akıyor. Şelaleyi görmüyorum, sesi geliyor uzaklardan.)

Tilkiler yalnızca masallarda kurnaz. Bir tilki izledim, anne tilki. Yavrularını emziriyordu. Ayaktaydı. Kulakları seste, gözleri görüntüde. O kadar muhteşemdi ki doğa misaliydi tıpkı.

(Deniz gidince dağlar açığa çıktı.)

Tastamam ondan işte tası tarağı dahi almadan, cebimde denizin giderken unuttuğu denizyıldızı, bir de sırt çantamla yollara dökülmüşlüğüm.

Vara vara buraya vardım. ‘İş?’ dedim, ‘Çobanlık var’ dediler. ‘Olur’ dedim.

Odin ve Masal

Odin ve Masal